ಬಸವಣ್ಣ (ಬಸವೇಶ್ವರ): ೧೨ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಹಾನ್ ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಕರು ಮತ್ತು ವಚನ ಚಳವಳಿಯ ನೇತಾರ

ಭಾರತದ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ೧೨ನೇ ಶತಮಾನವು ಒಂದು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಕ ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಜಾಗೃತಿಯ ಕಾಲಘಟ್ಟ. ಈ ಜಾಗೃತಿಯ ಕೇಂದ್ರಬಿಂದುವಾಗಿದ್ದವರು "ವಿಶ್ವಗುರು" ಬಸವಣ್ಣನವರು. ಕೇವಲ ಧಾರ್ಮಿಕ ನಾಯಕರಾಗಿ ಉಳಿಯದೆ, ಸಮಾಜದ ಅಂಕುಡೊಂಕುಗಳನ್ನು ತಿದ್ದಿದ, ಜಾತಿ-ಲಿಂಗ-ವರ್ಗ ತಾರತಮ್ಯಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಸಮರವನ್ನೇ ಸಾರಿದ ಮಹಾನ್ ಮಾನವತಾವಾದಿ ಅವರು. ರಾಜಮನೆತನದಲ್ಲಿ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಿದ್ದುಕೊಂಡೇ (ಕಲ್ಯಾಣದ ಬಿಜ್ಜಳನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ) ಸಮಾಜದ ತಳಮಟ್ಟದ ಜನರ ಉದ್ಧಾರಕ್ಕಾಗಿ ತಮ್ಮ ಜೀವನವನ್ನೇ ಮುಡಿಪಾಗಿಟ್ಟ ಬಸವಣ್ಣನವರು, "ವಚನ ಚಳವಳಿ" ಎಂಬ ಜ್ಞಾನದ ಮಹಾಪೂರಕ್ಕೆ ಕಾರಣರಾದರು.

ಬಸವಣ್ಣನವರ ತತ್ವಗಳು: ಸಾಮಾಜಿಕ ಕ್ರಾಂತಿಯ ಬೀಜಗಳು

ಬಸವಣ್ಣನವರ ತತ್ವಗಳು ಕೇವಲ ಬೋಧನೆಗಳಾಗಿರಲಿಲ್ಲ, ಅವು ಆಚರಣೆಯಲ್ಲಿ ತರಬೇಕಾದ ಜೀವನ ವಿಧಾನಗಳಾಗಿದ್ದವು.

೧. ಕಾಯಕವೇ ಕೈಲಾಸ (Work is Worship): ಇದು ಬಸವಣ್ಣನವರ ಅತ್ಯಂತ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಕ ತತ್ವ. "ಕಾಯಕವೇ ಕೈಲಾಸ" ಎಂದರೆ, ಮಾಡುವ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕೆಲಸವೂ ಪೂಜೆಗೆ ಸಮಾನ. ಯಾವುದೇ ಕೆಲಸ ಮೇಲು-ಕೀಳು ಎಂಬುದಿಲ್ಲ. ಒಬ್ಬ ಚಮ್ಮಾರನ ಕೆಲಸವೂ, ಒಬ್ಬ ಪುರೋಹಿತನ ಪೂಜೆಯಷ್ಟೇ ಪವಿತ್ರವಾದದ್ದು. ಈ ಒಂದು ತತ್ವದ ಮೂಲಕ ಅವರು:

• ಶ್ರಮ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗೆ ಗೌರವ: ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬರೂ ತಮ್ಮ ಜೀವನ ನಿರ್ವಹಣೆಗೆ ಶ್ರಮ ಪಡಬೇಕು, ಸೋಮಾರಿತನವನ್ನು ಖಂಡಿಸಿದರು.

• ವೃತ್ತಿ ತಾರತಮ್ಯದ ನಿರಾಕರಣೆ: ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ "ಕೀಳು" ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದ್ದ ಎಲ್ಲಾ ವೃತ್ತಿಗಳಿಗೂ (ಚಮ್ಮಾರ, ದೋಬಿ, ಕ್ಷೌರಿಕ ಇತ್ಯಾದಿ) ದೈವಿಕ ಸ್ಥಾನಮಾನ ನೀಡಿದರು. ಇದು ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಆಧಾರವನ್ನೇ ಪ್ರಶ್ನಿಸಿತು.

೨. ದಾಸೋಹ (Giving back to Society): ಕಾಯಕದಿಂದ ಬಂದ ಸಂಪಾದನೆಯನ್ನು ಕೇವಲ ತನಗಾಗಿ ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳಬಾರದು. "ದಾಸೋಹ" ಎಂದರೆ, ತನ್ನ ಅಗತ್ಯತೆಗಳನ್ನು ಪೂರೈಸಿಕೊಂಡ ನಂತರ, ಉಳಿದ ಸಂಪತ್ತನ್ನು ಸಮಾಜಕ್ಕೆ, ಬಡವರಿಗೆ, ನಿರ್ಗತಿಕರಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿಸುವುದು. ಇದು ಕೇವಲ ದಾನವಲ್ಲ, ಇದೊಂದು ಸಾಮಾಜಿಕ ಜವಾಬ್ದಾರಿ. "ಸಂಪಾದಿಸು, ಹಂಚಿ ತಿನ್ನು" ಎಂಬ ಸಮತಾವಾದದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಇದಾಗಿತ್ತು.

೩. ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಸಂಪೂರ್ಣ ನಿರಾಕರಣೆ: ಬಸವಣ್ಣನವರು ಹುಟ್ಟಿನಿಂದ ಬರುವ ಜಾತಿ ಪದ್ಧತಿಯನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದರು. "ಇವನಾರವ ಇವನಾರವ ಎಂದೆನಿಸದಿರಯ್ಯ, ಇವ ನಮ್ಮವ ಇವ ನಮ್ಮವ ಎಂದೆನಿಸಯ್ಯ" ಎಂಬ ಅವರ ವಚನವು, ಮಾನವ ಕುಲವೆಲ್ಲವೂ ಒಂದೇ ಎಂಬ ವಿಶ್ವಮಾನವ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಸಾರುತ್ತದೆ. ಅವರು "ಹೊಲೆಯನಾದರೆನು? ಕುಲವೇನೋ ಅವಂದಿರು?" ಎಂದು ಪ್ರಶ್ನಿಸುತ್ತಾ, ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಯೋಗ್ಯತೆಯನ್ನು ಅವನ ಗುಣ ಮತ್ತು ಕಾಯಕದಿಂದ ಅಳೆಯಬೇಕೇ ಹೊರತು, ಹುಟ್ಟಿನಿಂದಲ್ಲ ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದರು.

೪. ಲಿಂಗ ಸಮಾನತೆ: ಪುರುಷ ಪ್ರಧಾನ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ, ಬಸವಣ್ಣನವರು ಮಹಿಳೆಯರಿಗೂ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಮಾನತೆಯನ್ನು ನೀಡಿದರು. ಪುರುಷರನ್ನು 'ಶರಣರು' ಎಂದಂತೆ, ಮಹಿಳೆಯರನ್ನು 'ಶರಣೆಯರು' ಎಂದು ಗೌರವಿಸಿದರು. ಅಕ್ಕಮಹಾದೇವಿ, ಮುಕ್ತಾಯಕ್ಕ, ಲಕ್ಕಮ್ಮನಂತಹ ಅನೇಕ ಶರಣೆಯರು, ಪುರುಷರೊಂದಿಗೆ ಸರಿಸಮಾನವಾಗಿ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಚರ್ಚೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಸ್ವತಃ ವಚನಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದರು.

೫. ಮೂಢನಂಬಿಕೆ ಮತ್ತು ಕರ್ಮಕಾಂಡಗಳ ಖಂಡನೆ: ದೇವರ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಯಜ್ಞ, ಪ್ರಾಣಿಬಲಿ, ಅರ್ಥಹೀನ ಆಚರಣೆಗಳು ಮತ್ತು ಜ್ಯೋತಿಷ್ಯದಂತಹ ಮೂಢನಂಬಿಕೆಗಳನ್ನು ಬಸವಣ್ಣನವರು ಕಟುವಾಗಿ ವಿರೋಧಿಸಿದರು. "ಕಲ್ಲ ನಾಗರ ಕಂಡರೆ ಹಾಲನೆರೆ ಎಂಬರು, ದಿಟದ ನಾಗರ ಕಂಡರೆ ಕೊಲ್ಲೆಂಬರಯ್ಯ" ಎಂದು ಸಮಾಜದ ಡಾಂಭಿಕತೆಯನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದರು. ಅವರು ಸರಳವಾದ, ಆಂತರಿಕ ಭಕ್ತಿಯ ಮಾರ್ಗವನ್ನು (ಇಷ್ಟಲಿಂಗ ಪೂಜೆ) ಬೋಧಿಸಿದರು.

ಅನುಭವ ಮಂಟಪ: ವಿಶ್ವದ ಮೊದಲ ಧಾರ್ಮಿಕ ಸಂಸತ್ತು

ಬಸವಣ್ಣನವರ ಬಹುದೊಡ್ಡ ಕೊಡುಗೆ ಎಂದರೆ "ಅನುಭವ ಮಂಟಪ"ದ ಸ್ಥಾಪನೆ. ಇದು ಜಗತ್ತಿನ ಮೊದಲ "ಧಾರ್ಮಿಕ ಸಂಸತ್ತು" (Spiritual Parliament) ಎನ್ನಬಹುದು.

• ಇಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಾ ಜಾತಿ, ವರ್ಗ, ಲಿಂಗ, ಮತ್ತು ವೃತ್ತಿಯ ಶರಣ-ಶರಣೆಯರು (ಕಾಯಕಜೀವಿಗಳು) ಒಟ್ಟಿಗೆ ಸೇರುತ್ತಿದ್ದರು.

• ಮಡಿವಾಳ ಮಾಚಯ್ಯ (ದೋಬಿ), ಹರಳಯ್ಯ (ಚಮ್ಮಾರ), ನುಲಿಯ ಚಂದಯ್ಯ (ಹಗ್ಗ ಹೊಸೆಯುವವ), ಅಂಬಿಗರ ಚೌಡಯ್ಯ (ದೋಣಿ ನಡೆಸುವವ) ರಿಂದ ಹಿಡಿದು, ಅಲ್ಲಮಪ್ರಭು, ಅಕ್ಕಮಹಾದೇವಿಯಂತಹ ಮಹಾನ್ ಅನುಭಾವಿಗಳವರೆಗೆ ಎಲ್ಲರೂ ಇಲ್ಲಿ ಸಮಾನರಾಗಿದ್ದರು.

• ಅವರು ಧರ್ಮ, ಸಮಾಜ, ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರ ಮತ್ತು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಅನುಭವಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಚರ್ಚಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಇದು ಜ್ಞಾನದ ವಿಕेंद್ರೀಕರಣಕ್ಕೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಚಿಂತನೆಗೆ ನಾಂದಿ ಹಾಡಿತು.

ವಚನ ಚಳವಳಿ: ಸಾಹಿತ್ಯದ ಮೂಲಕ ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಣೆ

ಬಸವಣ್ಣ ಮತ್ತು ಇತರ ಶರಣರು ತಮ್ಮ ತತ್ವಗಳನ್ನು ಹರಡಲು ಬಳಸಿದ ಮಾಧ್ಯಮವೇ "ವಚನಗಳು".

• ಅಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರ ಕೇವಲ ಗಣ್ಯರ ಭಾಷೆಯಾಗಿದ್ದ ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿತ್ತು.

• ಬಸವಣ್ಣನವರು ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನರ ಭಾಷೆಯಾದ ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ, ಸರಳವಾದ, ನೇರವಾದ, ಆದರೆ ಅತ್ಯಂತ ಗಹನವಾದ ಅರ್ಥವನ್ನುಳ್ಳ "ವಚನ"ಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದರು.

• "ಕೂಡಲಸಂಗಮದೇವ" ಎಂಬ ಅಂಕಿತನಾಮದೊಂದಿಗೆ ಬರೆದ ಅವರ ವಚನಗಳು, ಸಮಾಜದ ಟೊಳ್ಳುತನವನ್ನು, ಮೌಢ್ಯವನ್ನು ನಿರ್ದಾಕ್ಷಿಣ್ಯವಾಗಿ ಟೀಕಿಸುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ನೈತಿಕ ಜೀವನದ ದಾರಿಯನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತವೆ.

• ಈ ವಚನ ಚಳವಳಿಯು ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕೆ ಅಭೂತಪೂರ್ವ ಕೊಡುಗೆಯನ್ನು ನೀಡಿತು, ಅದನ್ನು "ವಚನ ಸಾಹಿತ್ಯ" ಎಂದೇ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಕಲ್ಯಾಣ ಕ್ರಾಂತಿ: ಬದಲಾವಣೆಯ ಬೆಲೆ

ಬಸವಣ್ಣನವರ ಸುಧಾರಣೆಗಳು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಮೇಲಿನ ನೇರ ದಾಳಿ, ಅಂದಿನ ಸನಾತನವಾದಿಗಳಿಗೆ ಮತ್ತು ಸಂಪ್ರದಾಯಸ್ಥರಿಗೆ ಸಹಿಸಲಾಗಲಿಲ್ಲ. ಬಸವಣ್ಣನವರು ಮತ್ತು ಶರಣರು ಒಂದು ಅಂತರ್ಜಾತಿ ವಿವಾಹವನ್ನು (ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ವಧು ಮತ್ತು ದಲಿತ ವರ) ನಡೆಸಿದಾಗ, ಅದು ದೊಡ್ಡ ಸಂಘರ್ಷಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ರಾಜ ಬಿಜ್ಜಳನು ಸಂಪ್ರದಾಯಸ್ಥರ ಒತ್ತಡಕ್ಕೆ ಮಣಿದು, ಆ ಕುಟುಂಬಗಳಿಗೆ ಮರಣದಂಡನೆ ವಿಧಿಸಿದನು.

ಇದು "ಕಲ್ಯಾಣ ಕ್ರಾಂತಿ"ಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಕಲ್ಯಾಣದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಹಿಂಸಾಚಾರದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಶರಣರು ಪ್ರಾಣತ್ಯಾಗ ಮಾಡಬೇಕಾಯಿತು. ಬಸವಣ್ಣನವರು ಕಲ್ಯಾಣವನ್ನು ತೊರೆದು, ಕೂಡಲಸಂಗಮದತ್ತ ತೆರಳಿದರು ಮತ್ತು ಅಲ್ಲಿಯೇ ಲಿಂಗೈಕ್ಯರಾದರು.

ಇಂದಿಗೂ ಪ್ರಸ್ತುತವಾದ ಬಸವತತ್ವ

ಬಸವಣ್ಣನವರ ಜೀವನ ೧೨ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಅಂತ್ಯಗೊಂಡಿರಬಹುದು, ಆದರೆ ಅವರ ವಿಚಾರಗಳು ಸಾರ್ವಕಾಲಿಕ. ಜಾತಿಭೇದ, ಲಿಂಗ ತಾರತಮ್ಯ, ಆರ್ಥಿಕ ಅಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು ಮೂಢನಂಬಿಕೆಗಳು ಇಂದಿಗೂ ಸಮಾಜವನ್ನು ಕಾಡುತ್ತಿರುವಾಗ, ಬಸವಣ್ಣನವರ "ಕಾಯಕ", "ದಾಸೋಹ" ಮತ್ತು "ಸಮಾನತೆ"ಯ ತತ್ವಗಳು ಎಂದಿಗಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಸ್ತುತವಾಗಿವೆ. ಅವರು ಕೇವಲ ಕರ್ನಾಟಕಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತರಾದವರಲ್ಲ, ಅವರು ಇಡೀ ಮಾನವ ಕುಲಕ್ಕೆ ದಾರಿ ತೋರಿಸಿದ "ವಿಶ್ವಗುರು".